|
|
Samorządowa Instytucja Kultury Powiatu Kaliskiego |
 |
||
|
|
|||||||||
|
|||||||||
|
|
|||||||||
 Opatówek w
okresie industralizacji Ziem Polskich i powstania kaliskiego okręgu
przemysłowego w XIX wieku. Kongres Wiedeński po licznych perturbacjach
natury politycznej, z przerwaniem sesji na "napoleońskie 100 dni"
powołał w 1815 r. potężnie okrojonych obszarów Polski 1/6
dawnych ziem Polski - Królestwo. Posiadało ono cara Wszechrosji
za króla, Rząd, Sejm, 28 -mio tysięczną armię, 2,8 miliona
obywateli ale i wyniszczone licznymi kampaniami wojennymi, przemarszami
wojsk, tereny, pusty skarb, zdezorganizowaną gospodarkę. Powołani do
Rządu byli wychowankowie korpusu kadetów epoki stanisławowskiej
- wczorajsi generałowie i dostojnicy Napoleona I, tacy jak: Namiestnik
w Rządzie Stanu Królestwa Polskiego, Józef Zajączek -
generał, pan na Opatówku, jakobin, wreszcie książę - z łaski
cara Aleksandra I., Książe Ksawery Drucki - Lubecki - minister skarbu,
hr. Henryk Łubieński - prezes Banku Polskiego, Józef
Lubowidzki II prezes Banku Polskiego, hr. Tadeusz Mostowski minister
Spraw Wewnętrznych i Policji, hr. Maurycy Hauke Główny
Kwatermistrz i minister Wojny, Antoni Lelowski założyciel "Izys Polska"
-komisarz fabryk, oraz reformator i uczony doby oświecenia Stanisław
Staszic. Wszyscy oni mieli niezaściankowe spojrzenie na organizm
państwowy. Pomimo różnicy temperamentów i polaryzacji
politycznych jako członkowie Rady Stanu odpowiedzialni za losy Narodu
dążyli zdecydowanie - zgodnie z tendencjami ówczesnej Europy, by
również w Polsce stworzyć i rozwinąć przemysł, który w
krótkim czasie podźwignąłby i wzbogacił Kraj. Decyzje poparło
szereg rozporządzeń. Namiestnika, m.in. z 21 listopada 1823 r. "O
usunięciu przeszkód w osadzaniu fabrykantów zagranicznych
po miastach oraz regulacji samych, że miast". Wyodrębniono z sum
budżetowych "fundusz ogólny fabryczny", który dla całego
Królestwa wyniósł w l. 1823 - 1830 po 850 000 złp.
rocznie. W 1813 r. powstał "fundusz żelazny budowlany" przeznaczony dla
interesującego nas woj. kaliskiego i mazowieckiego, (150 000 złp. w
latach 1823 - 1826 zużyło na rozwój przemysłu woj. kaliskie, a
174 000 złp. woj. mazowieckie). Wcześniej tj. 1817 r. sam Kalisz na
mocy postanowienia Namiestnika 23 sierpnia otrzymał 50 000 złp. W rok
później powołany został specjalny fundusz dla Kalisza na okres
23 lat, z którego każdego roku przypadło dla miasta 90 000 złp.
Dzięki Staszicowi dyrektorowi Wydziału Przemysłu i Kunsztów,
cesarz Aleksander przyznał kwotę 300 000 złp., pożyczki na wełnę.
Kredyt ten otwarto z funduszu w roku 1826. Woj. kaliskie w latach 1823
- 1830 otrzymało: z funduszu fabrycznego 1 208 000 złp. z funduszu żelaznego budowlanego 150 000 złp. z funduszu na wełnę 100 000 złp. oraz ze specjalnego funduszu dla Kalisza 976 500 złp. w sumie 2 434 500 złp. Był to niebagatelny czynnik w formowaniu kaliskiego okręgu przemysłowego. Przez tego rodzaju protekcjonizm Królestwo Polskie zaczęło funkcjonować w grupie państw, w których kapitał narodowy odegrał rolę szczególnie doniosłą przyspieszając proces industralizacji, warunkujący przejście do pierwszej fazy rewolucji przemysłowej. Utworzenie w 1828 r. Banku Polskiego operującego kapitałem skarbowym posiadającym osobowość prawną i szeroki zakres samodzielności statutowej, koronowano te poczynania. Decydującym bowiem czynnikiem rozwoju przemysłu w Królestwie był: a) kapitał państwowy, b) handlowy, c) ziemski, a bez znaczenia nikłe tzw. "środki własne" przywożone przez osobników. Do kapitałów zagranicznych zaliczamy jedynie takie - których ośrodek dyspozycyjny znajdował się poza granicami Królestwa, a zyski odprowadzane były w całości lub częściowo do zagranicznego właściciela dysponenta. O ile w powstałym łódzkim okręgu przemysłowym rozwinięto tylko włókiennictwo, to w kaliskiem oprócz znakomicie reprezentowanego przemysłu sukienniczego przez braci Reppan, Pohl et Co w Kaliszu. Harrera w Sieradzu, B. Krusche w Pabianicach i A. G. Fiedlera w OPATÓWKU, powstały struktury bardziej różnorodne. W samym tylko Kaliszu w latach 1819 - 1830 istniało 5 zakładów garbarskich, 2 chemiczne, produkujące mydła, farby, świece, 3 zakłady farbiarskie i wykończalnicze, 1 metalowy, 3 manufaktury wyrobu fortepianów, 4 spożywcze (browary, wytwórnie miodu, ciast i olejarnie). Białoskórnicze i koronkarskie, oraz drobne w typie manufaktury rozproszonej, pończosznicze i zabawkarskie. Przetrwały one pomimo stagnacji po powstaniu listopadowym i zniszczeniach dokonanych w czasie I wojny światowej - do II Rzeczpospolitej rozwijając się do 27 dużych obiektów przemysłowych. Niektóre z nich zachowały ciągłość historycznego rozwoju jak: zakłady włókiennicze, koronkarskie, garbarskie, chemiczne czy budowy fortepianów do chwili obecnej. Duże zasługi w tej mierze w chwili tworzenia przemysłu położył prezes woj. kaliskiego w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych Królestwa dyrektor Wydziału Przemysłu i Kunsztów Józef Radoszewski. On to m.in. spowodował osiedlenie się braci A.G. Fiedlerów w mieście rządowym w Opatówku - dynamizując rozwój tegoż miasta. OPATÓWEK był starym grodem arcybiskupów gnieźnieńskich. Prawa miejskie otrzymał w okresie administracji arcybiskupa Bogorii Skotnickiego (ok. 1360r.) przez dalsze wieki egzystując jako miasto rolnicze w orbicie Kalisza. Opatówek w roku 1789 posiadał 62 domy i 819 mieszkańców. W roku 1822 - epoce przemian industrialnych i - woj. mazowieckie i kaliskie liczyły łącznie 146 miast i miasteczek, w których mieszkało 334 761 osób. W woj mazowieckim na jedno miasto przypadało przeciętnie 51 wsi. W kaliskiem 42 przy średniej dla Królestwa 51. Daje to w owym czasie pewne określenie funkcji miasta jako ośrodka rynku lokalnego uwypuklając rolę wsi - potencjalnego źródła siły roboczej. hala fabryczna A. G. Fiedlerów z Opatówka.  Opatówek od XVIII w
został przyjęty na rzecz skarbu pruskiego. Zwycięski Napoleon w okresie
Księstwa Warszawskiego darował miasto jednemu ze swoich wiernych wasali
- generałowi Józefowi Zajączkowi, z 77 domami i 407
mieszkańcami. Generał zapisał je swojej bratanicy zamężnej właśnie z
Józefem Radoszewskim (1826 r.). Prezes Radoszewski przebudował
XVIII wieczny pałac na rezydencję, otaczając ją romantycznym parkiem -
wcześniej jednak trzeźwo patronował podpisaniu kontraktu
mówiącego w swej treści o założeniu "fabryki sukiennej" pod
firmą "Adolfa Bogusława Fiedlera" ojca. Bracia Adolf Gotlieb i Edward
Fiedlerowie przybyli z Saksonii do Opatówka w 1824 r. z
miejscowości Sohland. Byli tam współwłaścicielami Domu
Handlowego. Po podpisaniu kontraktu otrzymali od Rządu Polskiego
pierwszą pożyczkę w wysokości 180 000 złp. W latach 1824 - 1826
wybudowali kompleks "gmachów fabrycznych", uruchamiając:
przędzalnię o 10 - ciu asortymentach maszyn. Postrzygalnię o 100
maszynach nożycowych i 2 maszynach cylindrowych transwersalnych. Folusz
niderlandzki, pralnię sukna, tkalnię farbiarnię. Zatrudnili w 1826 r.
477 robotników. Tkalnia, w początkowej fazie, posiadała 40
warsztatów ręcznych i 5 eksperymentalnie wprowadzonych krosien
mechanicznych. Doszła do 100 wyrabiających sukna cienkie i średnie.Wszystkie działy były zmechanizowane, poprzez zainstalowanie sprowadzonej Cocerxilla z Searing (Belgia) maszyny parowej o mocy 40 KM. Była to, jak wynika ze sprawozdań rządowań największa i pierwsza w Kraju fabryka sukna. Fiedlerowie od momentu uruchomienia produkcji, poziom wyrobów mieli znakomity. Profesor Politechnicznej Szkoły Przygotowawczej Antoni Hann oceniając osiągnięcia przemysłu wełnianego województwach: kaliskim i mazowieckim mówił: "... dostarczają ale i sprowadzają kilka milionów kapitału zarobkowego z Chin i Rosji. Już nawet liczymy fabryki tak w Warszawie jak i też w Kaliszu, Sieradzu, Wieluniu, Tomaszowie, Przedborzu i Zgierzu, które w pewnych gatunkach sukien współubiegać się o pierwszeństwo mogą z niderlandzkimi, francuskimi, angielskimi, a szczególniej też FABRYKA p.p. Fiedler w Opatówku, wszędzie nadto wzór znajomości fabrykacji i wewnętrznego porządku posłużyć by mogła". Minister wojny hr. Maurycy Hauke znany ze skrupulatności i wysokich wymagań wszystkiego co tyczyło rozbudowy przemysłu obronnego i armii, nie miał nigdy zastrzeżeń co do jakości sukna na mundury 28- mio tysięcznego wojska, dostarczonego przez braci Fiedler. Na wystawach Przemysłu Krajowego w latach 1828 -1857 - tkactwo, folowanie, postrzyganie, budziło uznanie znawców. Już na pierwszej wystawie w roku 1828 firma Fiedlera otrzymuje "Wielki złoty medal". Feliks Miastowski w sprawozdaniu z wystawy z roku 1845, porównywał firmę "tylko z Repphanem i Zachertem, jeżeli chodzi o wyroby balizarynów, tylko z Repphanem jako najlepszego wytwórcę sukna cienkiego".  Fiedlerowie posiadający
kontakty z Domami Handlowymi J.K. Wohrmana w Rydze, Brandta w
Petersburgu i Burchardta w Moskwie - eksportowali swoje sukna do Rosji,
Mongolii, Chin. Ponadto produkcja sukna na tak wielką skalę,
zaktywizowała okoliczne wsie, folwarki i dwory do rodzimej hodowli
owiec.Pomimo niekorzystnie spreparowanej przez cara polityki cennej na wyroby wełniane, po powstaniu listopadowym, Fiedlerowie wytrzymali okres stagnacji, by w latach 50 - tych po zniesieniu bariery celnej, nadal wysyłać na wschód swoje wyroby. Dopiero powstanie styczniowe 1863 r., w którym miasto aktywnie uczestniczyło mając nawet swego przedstawiciela w Rządzie Narodowym, był nim znany polityk i historyk AGATON GILLER, położył kres rozwojowi przemysłowemu. Carat ukarał Opatówek dotkliwie za ten patriotyczny czyn, pozbawiając go praw miejskich w 1870 r. Jeszcze jednak w roku 1871 "Kaliszanin" doniósł, iż "z małych zakupów poczynionych na jarmarku wełnianym w Warszawie przez dwie najznakomitsze w kraju fabryki tj. Nitzschego w Opatówku (w II połowie XIX wieku, fabryka droga sukcesji przeszła w ręce Ferdynanda Nitzschego) i p. Repphana w Kaliszu, widzieć można, iż obie fabryki wyrabiają sukna i korty głównie z wełny produkowanej w okolicach Kalisza. Szkoda tylko, że fabryki te z małym wyjątkiem nie kupują wełny z pierwszej ręki". Z zachowanych sprawozdań z roku 1888 czytamy: w manufakturze zatrudniono 550 robotników, posiadała ona 3 maszyny parowe o sile 50 KM każda, 2 koła wodne o 8 KM i 100 ręcznych krosien sukiennych, 40 mechanicznych, 10 maszyn przędzalniczych ( 1440 wrzecion). Roczna produkcja wyniosła 3 500 arszynów sukna, wartości 440 000 rb.- w porównaniu z poprzednim okresem świetności firmy była to już pewna stagnacja, która pogłębiała się w latach 90-tych ub. stulecia.  Jednak XIX wieczna piękna tradycja przemysłowa Opatówka jak i unikalna w swym projekcie budowa manufaktury, o doskonale zachowanych wnętrzach hal fabrycznych, drewnianej konstrukcji - tworzą zabytek techniki w skali europejskiej, który winien zachować swój pierwotny kształt i nie ulec zniszczeniu. Stąd po 36 - letnim przypadkowym i dewastacyjnym wykorzystywaniu obiektu przez różne instytucje, na wniosek Dyrektora Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu przy jednoznacznym od lat stanowisku Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, ratowania ostatniego reliktu budownictwa fabrycznego z pierwszego okresu industrializacji Ziem Polskich, decyzją Naczelnika Gminy dnia 01. 01. 1981 r. powstało w tej historycznej strukturze MUZEUM. |
|||||||||
|
|
|||||||||
|
|||||||||
