|
Miasto Kalisz uchodził za ośrodek
przemysłowy o charakterze wielobranżowym.
 Na tę wielobranżowość składało się również drukarstwo.
Historia tegoż w
mieście Kaliszu sięga początków XVII wieku. Wtedy to za przyczyną jezuitów
kaliskich i arcybiskupa gnieźnieńskiego Stanisława Karnkowskiego przybył do
miasta nad Prosną Jan Wolrab zwany Młodszym, syn poznańskiego drukarza. Po
odziedziczeniu części majątku po ojcu osiadł w zabudowaniach jezuickim i
umieścił w nich swój warsztat drukarski. Głównym zleceniodawcą był oczywiście
Kościół i to dla jego organizacji i instytucji zaczęły powstawać wyroby na
tłoczniach Wolraba. Już w rok po przybyciu w 1603r. ukazał pierwszy druk
kaliski Katechizm rzymski wydany w
języku narodowym. Z powodów rodzinnych Wolrab już w 1605 r. opuścił Kalisz. Ale
dzięki zapobiegliwości jezuitów jego
warsztat pozostał na miejscu. Jego nabywcą stał się Wojciech Gedeliusz,
współpracownik Wolrabów i on kontynuował działalność drukarską w Kaliszu do
1632r. Podaje się liczbę około 90 pozycji wydanych przez tego drukarza, na
wysokim poziomie edytorskim i na dość dobrym papierze pochodzącym najczęściej z
wytwórni śląskich.
Po śmierci
Gedeliusza właścicielami jego warsztatu stał się zakon jezuitów i działała ona
głównie dla potrzeb edukacyjnych, czyli dla Kolegium Jezuickiego. Jego rozkwit
nastąpił w poł. XVIII wieku, kiedy to kaliscy jezuici zyskali prawo druku
podręczników dla szkół w Wielkopolsce i
w Prusach. Wydawali m.in. gramatykę Alvara i słownik polsko – łaciński
Grzegorza Knapskiego. W okresie tym dokonywano też modernizacji starego sprzętu drukarskiego i
materiału zecerskiego. Naliczono w tym okresie około 1000 druków. Pomyślny
rozwój drukarni jezuickiej zakończył się w 1773r. kiedy dokonano kasaty zakonu.
Rozpoczął się nowy okres kaliskiego drukarstwa pod rządami Komisji Edukacji
Narodowej. Już w 1774r. wydzierżawiono drukarnię ks. Wiktorowi Wargawskiemu i
nazwano ją Oficyna Jego królewskiej Mości i Rzeczpospolitej. Nadal dominowały w
pracy drukarni wydawnictwa o charakterze religijnym. W 1781 r. zerwano kontrakt z dzierżawcą, a w
1782r. drukarnia przeszła na własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Wtedy to
wydano m.in. książki medyczne Ludwika Perzyny. Historia pierwszej kaliskiej
historii skończyła się wraz z drugim
rozbiorem Rzeczypospolitej. Wtedy to przeniesiono dawną drukarnię J. Wolraba do
Łowicza i rozpoczęła się kilkuletnia przerwa w historii drukarstwa kaliskiego.
Nowi
administratorzy Kalisza Prusacy nie mogąc się obyć bez własnych druków,
sprowadzili dość szybko bo już w 1798r. drukarza z miasta Leszna Karola Wilhema
Mehwalda. Rozpoczął on prowadzenie drukarni popijarskiej z Piotrkowa. Zajmował
się głównie wydawaniem pism urzędowych. Drukowano też tutaj kalendarze, których
wydawanie w Kaliszu rozpoczęli jeszcze jezuici. Mehwald osiadłszy tutaj
pozostał na miejscu do swojej śmierci w 1824r. Do 1835r. tłocznię tę prowadziła
wdowa Joanna Zuzanna z Breitów. Wtedy sprzedan ją powinowatemu Karolowi
Wilhelmowi Hindhemthowi, który wszedł we
współpracę z innymi drukarzami. Jednym z największych osiągnięć tej drukarni
było wydawanie dziennika „Kaliszanin”. W późniejszym okresie Hindhemithowie
wykupili prawa do tych drukarń i utrzymali dominującą pozycję na kaliskim rynku
wydawniczym do 1914r., chociaż w wieku dziewiętnastym powstawały liczne nowe
zakłady poligraficzne. Były to Litografia T. J. Jaenischa (1825 – 1841),
Litografia Fabiana Krotowskiego (1825 – 1860), J. Poleski i Spółka (1828 – 1830), Wojciech Koszewski i Piotr Karśnicki (1830 – 1844), Wojciech
Koszewski (1844 – 1847), Drukarnia i Litografia Maurycego Schindele (1836 –
1845), Drukarnia Hurtiga ( od 1880), Litografia Jakuba Jasińskiego (1848 –
1860), Drukarnia Józefa Mroczka (1869 – 1883), Drukarnia Adama Czerwińskiego
(1883 – 1914), Zakład drukarsko – litograficzny Bronisława Szczepankiewicza
(1880 – 1895), Drukarnia i Litografia Jakuba Kohna (1895 – 1914), Drukarnia
„Gazety Kaliskiej” Józefa Radwana (1899 – 1914), Drukarnia i Litografia Abrama
Beatusa (1911 – 11914), Drukarnia Jakuba Szczecińskiego (1914). Jak widać
znaczącym momentem w historii kaliskiego drukarstwa jak i miasta Kalisza był
rok 1914, tzn. rok wielkiego zniszczenia Kalisza, przez Niemców w sierpniu tego
roku. Uległa spaleniu m.in. drukarnia Hindemithów, przy ul. Mariańskiej.
  Po tragicznych
dniach sierpnia 1914r. wiele drukarń upadło, ale niektóre kontynuowały swoją
działalność. Jedną z nich była drukarnia Józefa Radwana, która wyrastała na
dominującą drukarnię w Kaliszu na następne lata. To tutaj podjęto się
kontynuacji wydawania „Kaliszanina” pod nową nazwą „Gazeta Kaliska”. Pismo to
wydawano do 1939r. Drukarnia ta zaś nadal funkcjonowała aż do 1945r. i
produkowała przede wszystkim druki urzędowe. Później stała się własnością
państwową i urządzenia z niej weszły w skład Kaliskiej Drukarni Akcydensowej.
Inne zakłady drukarskie funkcjonujące w okresie międzywojennym to Drukarnia
Ziemi Kaliskiej – Chrześcijańska Drukarnia Ziemi Kaliskiej (Antoniego
Krawczyka), Drukarnia Wydawnicza Wolffów, Drukarnia Pospieszna Jakuba
Szczecińskiego, Zakłady Graficzne „Sztuka”, Kaliskie Zaklady Drukarskie
„Poldruk”, Drukarnia „Echo Kaliskie Ilustrowane (Józef Pietrzycki), Drukarnia
Polska, Drukarnia Piotra Piotrowskiego, Tłocznia Teodora Żbikowskiego,
Drukarnia Stanisława Rappaka, Drukarnia,
Fabryka Torebek i Kajetów oraz skład Papieru –M. F. Beatus, Tłocznia Szoela
Katza, Drukarnia M. Sieradzkiego.
 Po drugiej wojnie
światowej zgodnie z ówczesną polityką dokonano nacjonalizacji prywatnych
zakładów i utworzono monopol państwowy, szczególnie ważny w przypadku kontroli
druków (cenzura). Dokonano tego w 1948 roku tworząc oddział drukarski w ramach
Kaliskich Zakładów Przemysłu Terenowego. W 1966r. utworzono Kaliską Drukarnie
Akcydensową, przekazując do niej urządzenia z Zakładów Terenowych. Dokonywała
się wtedy duża modernizacja i wzrost zatrudnienia. Produkowano tutaj druku
akcydensowe, opakowania, ale również książki, mapy. W latach 80. Zaczęły się
przemiany ustroju gospodarczego. Pojawili się prywatni przedsiębiorcy, którzy
szybciej i lepiej reagowali na potrzeby rynku, dodatkowo brak kapitału na nowe
inwestycje konieczne w związku z dynamicznym rozwojem nowych technik
drukarskich spowodował konieczność likwodacji Kaliskiej Drukarni Akcydensowej w
1995r. Współcześnie na terenie miasta Kalisza i okolic prosperuje kilkanaście
zakładów zajmujących się produkcją wyrobów, które swój początek wzięły od Jana
Gutenberga.
Źródła:
Cztery wieki drukarstwa kaliskiego. Katalog wystawy druków
kaliskich 1603 - 2003, red E. Andrysiak, K. Walczak, Kalisz 2003.
Dolat J.
Walczak K., Drukarnie
Kalisza, Zarys dziejów, Kalisz 1985.
Walczak K., Druki i drukarnie Kalisza XVII – XX w. [w:]
Druki i drukarnie Kalisza, red. R. Hauk, Z. Piotrowicz, Kalisz 1996.
ZAPRASZAMY !
|
